Zostań bohaterem, oddaj krew. Anemia (część I)

Krew jest zawsze potrzebna wielu osobom, między innymi, chorym na nowotwory i zaburzenia krzepnięcia, pacjentom wymagającym transplantacji lub zabiegów kardiochirurgicznych, a także osobom rannym w wypadkach.

Niedokrwistości z niedoboru żelaza

Niedobór żelaza w organizmie to jeden z najczęstszych niedoborów pokarmowych. Jego skutkiem może być niedokrwistość, najczęściej wtedy słyszymy: anemia. Jej wykrycie jest stosunkowo proste, ale niezdiagnozowana i nieleczona, z czasem nasila się i może być zagrożeniem dla zdrowia, a nawet życia.

Niedobór żelaza w organizmie-jakie badania zrobić.

Niedobór żelaza w organizmie to jeden z najczęstszych niedoborów pokarmowych. Jest przyczyną niedokrwistości z niedoboru żelaza, która objawia się osłabieniem, zmęczeniem, bladością skóry, brakiem apetytu, częstymi infekcjami, mniejszą wytrzymałością fizyczną i mniejszą tolerancją wysiłku. [1]

Niestety nie są to objawy charakterystyczne, dlatego diagnoza musi być potwierdzona badaniami laboratoryjnymi.

Które wykonać? Najpierw opiszę krótko sposób wchłaniania żelaza, jego magazynowanie i dystrybuowanie w naszym organizmie.

Wchłanianie żelaza, jego magazynowanie i dystrybucja w organizmie człowieka

Żelazo jest niezbędnym składnikiem dla człowieka. Jego zawartość w organizmie nie jest duża, wynosi 3,5 – 5 g. Żelazo wchłania się w dwunastnicy oraz w jelicie cienkim. W typowej diecie mamy około 6 mg żelaza/ 1000 kalorii, z czego wchłania się od 5 do 35% w przypadku żelaza hemowego oraz od 2 do 20% w przypadku żelaza niehemowego, średnio około 10%. Wchłanianiu żelaza z diety sprzyja białko zwierzęce, witamina c, kwasy organiczne takie jak: kwas jabłkowy, kwas winowy oraz kwas solny (kwaśne ph soku żołądkowego). Wchłanianie żelaza zmniejszają: wapń, cynk, miedź, błonnik, kwas szczawiowy, fosforany, fityniany i białko sojowe.

Po wchłonięciu, żelazo w organizmie jest transportowane we krwi za pomocą białka transportującego – transferyny. Jest to jeden z parametrów gospodarki żelazem, który możemy zbadać, o tym będzie w dalszej części artykułu. Transferyna zawiera około 3-7 mg żelaza. Następnym poziomem gospodarki żelazem są tkanki, gdzie żelazo jest magazynowane i aktywnie wykorzystywane. Są to mięśnie – mioglobina (około 300 miligram), wątroba – ferrytyna (ok 1000 mg) oraz szpik kostny (ok 300 mg) i krążące erytrocyty (ok 2500 mg). Na tym etapie możliwe jest zbadanie poziomu ferrytyny, która jest bardzo dobrym parametrem wskazującym, jak duży mamy magazyn żelaza oraz parametry czerwonokrwinkowe. [2]

Parametry ważne w ocenie gospodarki żelazem

Dystrybucja i rozmieszczenie żelaza w organizmie człowieka mają wpływ na to, które parametry bierze się pod uwagę oceniając jego poziom u danego pacjenta. Biorąc pod uwagę fakt, iż żelazo jest jednym z głównych składników hemoglobiny (białka krwinek czerwonych przenoszącego tlen) wskaźniki te można podzielić na 2 grupy:

• parametry dotyczące erytrocytów,
  
• parametry dotyczące żelaza.

Do wskaźników związanych z krwinkami czerwonymi (erytrocytami) należą badania, które są częścią morfologii krwi:

liczba erytrocytów RBC, stężenie hemoglobiny HGB, średnia objętość krwinki czerwonej MCV oraz średnia masa hemoglobiny w krwince czerwonej MCH.

Wskaźniki związane z samym żelazem:

Ferrytyna – białko magazynujące żelazo, posiadające zdolność szybkiego uwalniania i wiązania tego pierwiastka. Ocenia się, iż 1 ng/ml ferrytyny to około 8 mg zmagazynowanego żelaza. Jest wskaźnikiem wyprzedzającym pojawienie się niedokrwistości.

Transferyna to białko transportujące żelazo we krwi, natomiast TIBC jest wskaźnikiem oznaczającym zdolność wiązania żelaza przez transferynę. Jest to wskaźnik pośrednio wskazujący na ilość tego białka we krwi.

Niedobór żelaza w organizmie – które badania wykonamy?

Niedostateczna podaż żelaza w diecie, zaburzenia wchłaniania żelaza lub jego zwiększona utrata na przykład przez obfite miesiączki skutkuje jego niedoborem. Pamiętajmy, iż niedobór żelaza w organizmie i wywołana tym niedokrwistość może być objawem poważnych chorób, w tym nowotworów przewodu pokarmowego, dlatego zawsze powinna być ustalona jego przyczyna.

Organizm człowieka potrafi magazynować żelazo i sięgać po te zapasy w sytuacji, gdy w diecie jest go za mało. Z tego powodu na początkowym etapie niedoborów stężenie żelaza we krwi będzie jeszcze prawidłowe, natomiast obniżony będzie poziom ferrytyny. Inne parametry, np.: poziom hemoglobiny, liczba krwinek czerwonych, objętość krwinki czerwonej będą prawidłowe (szpik kostny jest nadal w żelazo zabezpieczony), natomiast poziom transfery może być prawidłowy lub podwyższony (co świadczy o nasilonym transporcie żelaza we krwi).

Jeśli niedobór żelaza w organizmie pogłębia się, stężenie ferrytyny pozostaje niskie, dołączyć może niedobór żelaza oraz transferyny. Na tym etapie parametry czerwonokrwinkowe tj. liczba erytrocytów oraz objętość krwinki, stężenie hemoglobiny nadal będą prawidłowe – żelazo kierowane jest do szpiku kostnego, aby zabezpieczyć jego funkcjonowanie. Jest to etap nazywany czasem niedokrwistością utajoną.

Ostatnim etapem niedoboru żelaza w organizmie jest niedokrwistość jawna, gdzie wszystkie parametry gospodarki żelazem są niskie. W wynikach badań laboratoryjnych widoczny jest zarówno niedobór żelaza, niedobór ferrytyny, niedobór transferyny oraz zmniejszone stężenie hemoglobiny. [3]

Gospodarka żelazem u kobiet

Kobiety ze względu na fakt miesiączkowania są bardziej narażone na występowanie niedoboru żelaza w organizmie oraz niedokrwistości spowodowanej tym niedoborem. Jednak zanim dojdzie do niedokrwistości parametry gospodarki żelazem przechodzą przez różne etapy, na których poziom ferrytyny i poziom żelaza w organizmie mogą odbiegać od schematu czasem dzieje się tak z powodu faktu, iż kobieta suplementuje żelazo co znajduje odzwierciedlenie prawidłowym jego poziomie we krwi, ale pozostałe parametry są niewyrównane. [4]

Przykłady w tabeli poniżej

Podsumowanie:

Diagnostyka niedokrwistości jest złożona. Zakres badań laboratoryjnych może być poszerzony o inne badania biochemiczne, serologiczne, mikrobiologiczne, molekularne lub biopsję szpiku kostnego. Nasilająca się niedokrwistość powoduje niedotlenienie tkanek i narządów, zaburzenie ich funkcji, to stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia. Dlatego też diagnostyka jest szczególnie istotna i pozwala na ustalenie przyczyny zaburzeń oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Ewa Sawicka
Diagnosta laboratoryjny
PWZD 17068
MLD SP ZOZ Działdowo

Piśmiennictwo:

[1] Kopczyński Z. Wybrane zagadnienia z laboratoryjnej diagnostyki medycznej, 2014, 423-428.

[2] Badanie i Diagnoza. Niedokrwistości 2016 Vol. 22 (6/7).

[3] Korycka Wołowiec A., Lewandowski K., Wołowiec D. Hematologia dla diagnostów laboratoryjnych, 2023, 172-176.

[4] Wytyczne w zakresie leczenia krwią i jej składnikami oraz produktami krwiopochodnymi w podmiotach leczniczych, Wydanie III, 2020, 75-79.

(Na zdjęciu głównym, zdjęcie portretowe Ewy Sawickiej)