Rocznica stanu wojennego – Patryk Kozłowski przypomina o wydarzeniach tamtych dni

Dzisiaj, 13 grudnia, minęła 41 rocznica wprowadzenia stanu wojennego w Polsce. Prezentujemy Państwu fragment artykułu historyka i dyrektora Muzeum Pogranicza, Patryka Kozłowskiego, nawiązującego do tamtych wydarzeń.

Treść całej pracy Patryka Kozłowskiego pt. Kryptonim „Wódz”, sprawa operacyjnego rozpracowania przez SB przewodniczącego Zarządu Oddziału NSZZ „Solidarność” w Działdowie Sławomira Willenberga, 1980 – 1989, będzie można przeczytać w najbliższym, styczniowym numerze czasopisma „Regiony i Pogranicza”, wydawanym przez Muzeum Pogranicza w Działdowie i Instytut Północny im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie.

NSZZ „Solidarność” Oddział w Działdowie (1980 – 1981)
Lato 1980 r. było jednym z najważniejszych okresów w najnowszej historii Polski. To wtedy w komunistycznym państwie powstał ruch społeczno – robotniczy, który w krótkim czasie przeistoczył się w Niezależny Samorządny Związek Zawodowy (NSZZ) „Solidarność”. Ruch ten był impulsem, który zapoczątkował obalenie systemu komunistycznego w Polsce i w innych krajach środkowo – wschodniej Europy, w końcu 1989 roku.

W lipcu i sierpniu 1980 r. Polskę zalała fala strajków w zakładach pracy, najważniejszy z nich rozpoczął się 14 sierpnia na Wybrzeżu, w Stoczni Gdańskiej. Na czele strajkujących robotników stanął Lech Wałęsa, żądano m.in. przywrócenia do pracy Anny Walentynowicz, podwyżek płac, wybudowania pomnika ofiar Grudnia 1970. Do tych postulatów wkrótce dołączono kilka innych i ten najważniejszy: Akceptacja niezależnych od partii i pracodawców wolnych związków zawodowych… Władze komunistyczne uległy pod naporem protestujących i zgodziły się na ich żądania. W dniu 30 sierpnia 1980 podpisano porozumienia ze strajkującymi w Szczecinie, 31 sierpnia w Gdańsku, 3 września w Jastrzębiu-Zdroju, 11 września w Dąbrowie Górniczej. Trzy miesiące później 10 listopada 1980 r. nastąpiła oficjalna rejestracja Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego (NSZZ) „Solidarność”.

Legalna działalność związku nie trwała długo i zakończyła się 13 grudnia 1981 r., w momencie wprowadzenia przez Radę Państwa stanu wojennego na terenie Polski i wyprowadzenia przez gen. W. Jaruzelskiego wojska na ulice Polski. Wiązało się to z delegalizacją NSZZ „Solidarność” aresztowaniem wielu jej członków, śmiercią m.in. górników z kopalni „Wujek” w Katowicach.

W karnawale „Solidarność” jak nazywany jest okres od sierpnia 1980 r. do 13 grudnia 1981 r. brały udział również działdowskie zakłady pracy i zatrudnieni w nich mieszkańcy ziemi działdowskiej. We wrześniu i październiku w poszczególnych zakładach pracy zaczęły powstawać Komitety Założycielskie NSZZ „Solidarność”, część rejestrowała się w MKS (Międzyzakładowy Komitet Strajkowy) w Gdańsku część w MKS Regionu Mazowsze w Warszawie. Dnia 14 października 1980 r. w MKS w Gdańsku zarejestrowano Przedsiębiorstwo Produkcji Betonu Budownictwa Rolniczego „Kombet” (560 członków), Centralę Nasienną (60), Spółdzielnię Transportu Wiejskiego (140), Hutę Szkła (230) i PZG „Samopomoc Chłopską” i Zakładu Gospodarczego „Paget” (50). Pozostałe komisje w tym Zakład Opieki Zdrowotnej w Działdowie (800 członków), PKP Działdowo (600), Zakład Remontowo Budowlany Kombinat PGR Księży Dwór (140) Rejon Dróg Publicznych Działdowo (50) i PKS (40) rejestrowały się w Regionie Mazowsze.

Wspólna struktura NSZZ „Solidarność” Oddziału w Działdowie powstała 26 listopada 1980 r., podczas zebrania wyborczego do władz oddziału wybrani zostali: Sławomir Willenberg (przewodniczący, ZOZ Działdowo), Zenon Wojnarowski (z-ca przewodniczącego, Kombet Komorniki), Władysław Futerski (sekretarz, Kombet Komorniki), Helena Miłobędzka (skarbnik, NBP Działdowo). W prezydium znaleźli się jeszcze: Teresa Bartkowska (ZOZ), Tadeusz Gogoliński (PKS), Stanisław Wiśniewski (STW), Ryszard Bałachowski (PSGS), Jan Kowalski (Huta Szkła). Delegatami na zjazd Regionu Mazowsze „S” zostali wybrani: S. Willenberg, Z. Wojnarowski, T. Gogoliński.

W czasie istnienia NSZZ „Solidarność” członkowie działdowskiego oddziału aktywnie działali na rzecz mieszkańców miasta. Przedstawiciele oddziału uczestniczyli w zebraniach załóg większości zakładów pracy na terenie miasta i gminy Działdowo, pomagali w rozwiązywaniu problemów pracowniczych i interweniowali w sytuacji łamania praw pracowników przez ich pracodawców.

Jedną z pierwszych kwestii jaką zajęli się działacze „S” była sprawa odzyskania kościoła pw. św. Krzyża, który to obiekt Komitet Wojewódzki PZPR w Ciechanowie przeznaczył na muzeum produktów rolnych. W wyniku podjętych działań, władze komunistyczne zgodziły się na przekazanie kościoła parafianom. Delegacja działdowskiej „S”, wraz ze sztandarem, brała m.in. udział w Warszawie w ingresie kardynała Józefa Glempa (24 września 1981 r.), poświęceniu kościoła św. Krzyża w Działdowie czy też święcie kolejarzy w Iłowie.

Wprowadzenie stanu wojennego 13 grudnia 1981 r. kończy szesnastomiesięczny okres legalnej działalności „Solidarności” w Działdowie. Aresztowany zostaje przewodniczący oddziału Sławomir Willenberg, pozostali aktywni działacze związku są prześladowani i zastraszani. W przypadku S. Willenberga funkcjonariusze SB inwigilują go do listopada 1989 r., w ramach Operacyjnego Rozpracowania o kryptonimie „Katedra”, Kwestionariusz Ewidencyjny „Wódz”.

Patryk Kozłowski

(Na zdjęciu kilkanaście osób / Stan wojenny w Polsce – 1981-1983 / fot. pl.wikipedia.org)