„Niemieckie i sowieckie zbrodnie na Ziemi Działdowskiej”- publikacja przygotowana z okazji Wojewódzkiego Dnia Pamięci Ofiar Obu Totalitaryzmów na Warmii i Mazurach

Kolejna publikacja o obozach w Działdowie jest już dostępna. Została przygotowana przez Stowarzyszenie „Pamięć i Tożsamość” w Działdowie, wydana (jak na razie w formie on-line) przez Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko-Mazurskiego.

„Niemieckie i sowieckie zbrodnie na Ziemi Działdowskiej” to praca zbiorowa trzech autorów: dr Anny Jagodzińskiej, dr. Waldemara Brendy i Andrzeja Ruteckiego. Publikacja została poświęcona pamięci Męczenników II wojny światowej, więźniom niemieckiego eksterminacyjnego obozu Soldau utworzonego w Działdowie (1939-1945) oraz więźniom Obozu Nakazowo-Rozdzielczego NKWD (1945).
W pierwszej części publikacji pt. „Martyrologia duchowieństwa polskiego i polskich elit w niemieckim ośrodku (obozie) eksterminacyjnym Soldau w Działdowie na tle innych obozów w III Rzeszy Niemieckiej” dr Anna Jagodzińska przybliża historię niemieckiego obozu, ośrodka eksterminacyjnego oraz losy więzionych tam ofiar (w tym także tych, co przeszli tylko przez Soldau i znaleźli się w innych ośrodkach hitlerowskiej zagłady), ogólną charakterystykę kacetów na terytorium III Rzeszy i okupowanych ziem. Autorka skupia uwagę czytelnika na martyrologium duchowieństwa w niemieckim obozie Soldau w Działdowie. Oprócz znanych postaci biskupów płockich czy sióstr zakonnych z Przasnysza dr Jagodzińska scharakteryzowała sylwetki duchownych, którzy przeszli przez obóz w Działdowie, następnie zostali wywiezieni do innych obozów, gdzie dzięki Opatrzności Bożej przetrwali tę gehennę i doczekali wyzwolenia. Byli to m.in. ks. Henryk Białkoziewicz, ks. Kazimierz Hamerszmit czy ks. Stanisław Werenik. Autorka podczas pracy badawczej nad losami więźniów i ofiar obozu w Działdowie dotarła do nowych świadków historii bądź rodzin, których członkowie przebywali w obozie w Działdowie. Są to m.in. Halina Rogozińska, Kazimierz Szado, Ryszard Knosała czy Henryk Strusiński. Celem pracy było ukazanie historii niemieckiego obozu Soldau w Działdowie na tle innych obozów niemieckich, w których Niemcy dokonywali eksterminacji ludności żydowskiej i polskiej, w tym na elity naszego narodu-duchowieństwa.

W drugiej części publikacji Andrzej Rutecki przybliża wydarzenia z pierwszych miesięcy II wojny światowej i zbrodnicze działania V kolumny niemieckiej czyli Volksdeutscher Selbstschutz (niemieckiej samoobrony). Autor słusznie podkreśla, że „są wydarzenia w historii każdego narodu, które powinny zostać opisane i wejść w obręb pamięci narodowej”. W pierwszej części artykułu, w krótkim zarysie omawia początki okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej na terenie działdowszczyzny i miasta Działdowa. W części artykułu pt. Selbstschutz w Działdowie autor przypomina, jak ogromną rolę odegrała
w niszczeniu polskiego społeczeństwa (głównie inteligencji), utworzona na terenach wcielonych do Trzeciej Rzeszy (Pomorze, Wielkopolska i Dolny Śląsk) z obywateli polskich niemieckiego pochodzenia, zbrodnicza organizacja Volksdeutscher Selbstschutz in Polen. Przytaczane w artykule obszerne zeznania świadków podkreślają nie tylko zbrodniczy charakter Selbstschutzu, ale także tragiczne losy Polaków mieszkańców-działdowszczyzny
i Działdowa.

Na uwagę zasługuje również materiał zebrany i przygotowany przez dr. Waldemara Brendę, który przedstawia historię Obozu Nakazowo-Rozdzielczego NKWD. Opierając się na opracowaniach naukowych oraz zeznaniach, wspomnieniach i relacjach świadków tamtych tragicznych wydarzeń, przedstawia losy, gehennę cywilnych mieszkańców Prus Wschodnich (w tym Warmii i Mazur) i północnego Mazowsza po wkroczeniu na te tereny Armii Czerwonej. W pracy wykorzystano przede wszystkim tzw. źródła wywołane, czyli zeznania świadków, a faktycznie często ofiar przechodzących przez obóz NKWD w Działdowie. Zeznania te były składane przed pracownikami Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce/Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. Poniemiecki obóz Soldau w Działdowie stał się katownią rosyjskiego NKWD, przeznaczony był także jako „przeładunkowy” dla osób deportowanych na wschód, do Związku Radzieckiego.

Publikacja, którą oddajemy do Państwa rąk, wpisuje się w obchody Wojewódzkiego Dnia Pamięci Ofiar Obu Totalitaryzmów na Warmii i Mazurach oraz w 80. rocznicę męczeńskiej śmierci Patronów Miasta Działdowa – błogosławionych Męczenników abp. Antoniego Juliana Nowowiejskiego i bp. Leona Wetmańskiego. Publikacja jest dostępna w formie pliku pdf ( on-line) na stronie Urzędu Marszałkowskiego.

https://warmia.mazury.pl/images/Departamenty/Departament_Kultury_i_Edukacji/Niemieckie_i_sowieckie_zbrodnie_na_Ziemi_Dzialdowskiej.pdf

Andrzej Rutecki