W rocznicę wielkiej wojny

Już tylko tygodnie dzielą nas od 100 rocznicy wybuchu I wojny światowej. To niepowtarzalna okazja na zaistnienie w ogólnopolskim kalendarzu wakacyjnych imprez. Wiedzą o tym dobrze włodarze gmin Kozłowo, Działdowo czy Płośnica, które na miarę swoich możliwości organizują okolicznościowe imprezy.

W sobotę, 26 lipca, o godz. 12.00 na cmentarzu wojennym w Płośnicy-Domajewie odbędą się uroczyste obchody 100 rocznicy wybuchu I wojny światowej. W programie przewidziano wystąpienia władz samorządowych i gości, apel pamięci, złożenie kwiatów a także specjalną projekcję multimedialną w Gminnym Ośrodku Kultury. To już kolejna impreza związana ze smutnymi wydarzeniami wojny 1914-1918.

Msza polowa w Uzdowie

Jako pierwsi pamięć poległych żołnierzy, w tym wielu Polaków, uczcili mieszkańcy Gminy Działdowo. 7 czerwca w Szkole Podstawowej w Uzdowie odbyła się msza polowa, a po niej piękna inscenizacja historyczna przygotowana przez młodzież szkolną. W Działdowie – mieście, którego historia mocno związana jest z wydarzeniami wielkiej wojny uroczystości rocznicowych nie będzie. Na nic zdały się prośby i apele.
Nie przemawiały nawet argumenty o licznych zachowanych pamiątkach wojennych, o powojennej architekturze starego miasta (pozostałości kompleksowej odbudowy prowincji pruskiej) czy o tworzonej nowej atrakcji turystycznej – Szlaku Frontu Wschodniego I Wojny Światowej.

Tajemniczy cmentarz

Cmentarz wojenny w Domajewie położony jest na północ od Płośnicy, na skraju lasu. Choć nie znajduje się bezpośrednio na wspomnianym szlaku turystycznym, to został pieczołowicie odrestaurowany. Obecnie jest jednym z ładniejszych w okolicy. Najłatwiej dojechać do niego od strony Płośnicy. Przy wyjeździe ze wsi znajduje się czytelny drogowskaz. Po przejechaniu mostku na Płośniczance i pokonaniu ok. 3,5 km dojeżdżamy do lasu, który w 1914 roku był miejscem nieuporządkowanej ucieczki niemieckich żołnierzy z 4 pułku grenadierów i 44 pułku piechoty. Kilka godzin wcześniej 2 Dywizja Adalberta von Falka rozpoczęła atak na pozycje rosyjskie. Poranna mgła, nierówny teren i słabe rozpoznanie rosyjskich pozycji sprawiło, że żołnierze niemieccy stali się łatwym celem dla rosyjskich karabinów i artylerii. Brak ostrożności sprawił, że w krótkim czasie poległo ich kilkudziesięciu. 32 z nich pochowano na cmentarzu wojennym w Domajewie.

Nekropolia jak nowa

Cmentarz, pomimo przeprowadzonego remontu zachował swój pierwotny układ. Dwie kwatery, położone bliżej drogi, składają się z czterech rzędów, po cztery groby każdy. Razem 32 pojedyncze mogiły kryjące pochówki żołnierzy z armii niemieckiej. Za nimi znajdują kwatery z grobami masowymi żołnierzy rosyjskich, gdzie w 30 grobach pochowano 370 poległych Rosjan. Jest to jeden z większych cmentarzy wojennych w powiecie, na którym spoczywa 402 wojskowych. W latach 2007-2009 staraniem Nadleśnictwa w Lidzbarku i samorządowców z Gminy Płośnica nekropolię uporządkowano. Tuż przed wejściem umieszczono głaz, na którym znajduje się tabliczka z napisem: „Tu spoczywają żołnierze polegli w I wojnie światowej”.

Spisy poległych

Na zachowanych oryginalnych krzyżach brakuje tylko tabliczek, na których pierwotnie umieszczone były nazwiska poległych. Jeszcze do niedawna dysponowaliśmy tylko spisem poległych opracowanym w okresie międzywojennym przez Maxa Dehnena i opublikowanym w „Die Kriegsgräber in Ostpreussen von 1914/15”. Na szczęście zachowała się archiwalna dokumentacje cmentarza. W pojedynczych mogiłach żołnierzy niemieckich spoczęli: kwatera IA, mogiła 1 (dalej IA/1): grenadier Böhm, 7 komp. 4 pułk grenadierów, poległ 26 VII 1914; IA/2: grenadier Paweł Bresch, 7 komp. 4 pułk grenadierów, poległ 26 VII 1914; IA/3: grenadier Jan Tuttahs, 6 komp. 4 pułk grenadierów, poległ 26 VII 1914; IA/4: podporucznik Bogusław Domarus, II batal. 4 pułk grenadierów, poległ 26
VII 1914; IB/5: kapitan Piotr Palszkowski, 7 komp. 4 pułk grenadierów, poległ 26 VII 1914; IB/6: grenadier Ryszard Semmler, 6 komp. 4 pułk grenadierów, poległ 26 VII 1914; IB/7: rezerwista Paweł Neumann, 6 komp. 4 pułk grenadierów, poległ 26 VII 1914; IB/8: rezerwista Józef Bordihn, 6 komp. 4 pułk grenadierów, poległ 26 VII 1914; IIA/9: rezerwista August Asenick, 6 komp. 4 pułk grenadierów, poległ 26 VII 1914; IIA/10: rezerwista Gustaw Piechotka, 11 komp. 4 pułk grenadierów, poległ 29 VII 1914; IIA/11: rezerwista Jan Weide, 6 komp. 4 pułk grenadierów, poległ 26 VII 1914; IIA/12: sierżant nieznany, 4
komp. 4 pułk grenadierów, poległ 26 VII 1914; IIB/13: sierżant Emil Koschorrek (Koszorek), 8 komp. 4 pułk grenadierów, poległ 26 VII 1914; IIB/14: kapral rezerwy Paweł Zieliński, 6 komp. 4 pułk grenadierów, poległ 26 VII 1914; IIB/15: szeregowiec Henryk Adam, 3 komp. 44 pułk piechoty, poległ 28 VII 1914; IIB/16: grenadier Otto Reichmann, 11 komp. 4 pułk grenadierów, poległ 26 VII 1914; IIIA/17: grenadier Gustaw Grubert, 7 komp. 4 pułk grenadierów, poległ 26 VII 1914; IIIA/18: grenadier Julian Cznya, 7 komp. 4 pułk grenadierów, poległ 26 VII 1914; IIIA/19: grenadier Karol Braun, 4 komp. 4 pułk grenadierów, poległ 26 VII 1914; IIIA/20: starszy szeregowiec Steiger, 7 komp. 4 pułk grenadierów, poległ 26 VII 1914; IIIB/21: kapral Karol Norgel, 7 komp. 4 pułk grenadierów, poległ 26 VII 1914; IIIB/22: grenadier Jan Meyer, 7 komp. 4 pułk grenadierów, poległ 26 VII 1914; IIIB/23: starszy szeregowiec Jan Schwetlik (Świtlik), 7 komp. 4 pułk grenadierów, poległ 26 VII 1914; IIIB/24: grenadier Eugen Neumann, 7 komp. 4 pułk grenadierów, poległ 26 VII 1914; IVA/25: grenadier nieznany, 7 komp. 4 pułk grenadierów, poległ 26 VII 1914; IVA/26: grenadier nieznany, 7 komp. 4 pułk grenadierów (przypuszczalnie), poległ 26 VII 1914; IVA/27: grenadier nieznany, 7 komp. 4 pułk grenadierów (przypuszczalnie), poległ 26 VII 1914; IVA/28: starszy szeregowiec Duras, 7 komp. 44 pułk piechoty, poległ VII 1914; IVB/29: dobosz Wilhelm Grajewski, 6 komp. 4 pułk grenadierów, poległ 26 VII 1914; IVB/30: starszy szeregowiec Arthur Blank, 7 komp. 4 pułk grenadierów, poległ 26 VII 1914; IVB/31: grenadier Herbert Henryk Kaper, 7 komp. 4 pułk grenadierów, poległ 26 VII 1914; IVB/32: grenadier Otto Erit, 8 komp. 4 pułk grenadierów, poległ 26 VII 1914.

Na zawsze anonimowi

Podobnie jak na innych cmentarzach, żołnierzy rosyjskich chowano w masowych, anonimowych mogiłach. Spośród 370 poległych znamy nazwisko jednego. Jest nim Zygmunt Zieliński – podoficer armii carskiej 95 pułku piechoty, który poległ 26.08.1914 r. Prawdopodobnie został pochowany na cmentarzu w Domajewie. Informacja o tym znajdowała się na styropianowym krzyżu, którego pochodzenia nie udało się ustalić. Pozostałe zbiorowe mogiły kryją szczątki żołnierzy rosyjskich: IC/33: 1 oficer i 14 żołnierzy z 95 pułku piechoty; IC/34: 1 oficer i 14 żołnierzy z 95 pułku piechoty; ID/35: 1 oficer i 14 żołnierzy z 95 pułku piechoty; ID/36: 1 oficer i 14 żołnierzy z 95 pułku piechoty; IIC/37: 15 żołnierzy z 95 pułku piechoty; IIC/38: 1 sierżant i 14 żołnierzy z 95 pułku piechoty; IID/39: 15 żołnierzy z 95 pułku piechoty; IID/40: 15 żołnierzy z 95 pułku piechoty; IIIC/41: 10 żołnierzy z 95 pułku piechoty; IIIC/42: 10 żołnierzy z 95 pułku piechoty; IIID/43: 10 żołnierzy z 95 pułku piechoty; IIID/44: 10 żołnierzy z 95 pułku piechoty; IVC45: 11 żołnierzy z 95 pułku piechoty; IVC/46: 9 żołnierzy z 95 pułku piechoty; IVD/47, 10 żołnierzy z 95 pułku piechoty; IVD/48, 11 żołnierzy z 95 pułku piechoty; VC/49, 9 żołnierzy z 95 pułku piechoty; VC/50, 10 żołnierzy z 95 pułku piechoty; VD/51, 10 żołnierzy z 95 pułku piechoty; VD/52, 10 żołnierzy z 95 pułku piechoty; VIC/53, 10 żołnierzy z 95 pułku piechoty; VIC/54, 10 żołnierzy z 95 pułku piechoty; VID/55, 10 żołnierzy z 95 pułku piechoty; VID/56, 10 żołnierzy z 95 pułku piechoty; VIIC/57, 15 żołnierzy z 95 pułku piechoty; VIIC/58, 15 żołnierzy z 95 pułku piechoty; VIID/59, 15 żołnierzy z 95 pułku piechoty; VIID/60, 15 żołnierzy z 95 pułku piechoty; VIIIC/61, 1 oficer i 14 żołnierzy z 93 pułku piechoty; VIIID/60, 15 żołnierzy z 95 pułku piechoty.

Grzegorz Mrowiński

For. Cmentarz wojenny w Domajewie przed remontem (2006 r.)