Dlaczego obchodzimy Święto Narodowe Trzeciego Maja?

XVIII w. to jeden z najbardziej ponurych okresów, w historii państwa polskiego. Niegdyś potężna i silna Rzeczpospolita Obojga Narodów, stanowiąca połączenie dwóch organizmów państwowych: Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, została wówczas sprowadzona, do roli rosyjskiego protektoratu. Państwo polsko-litewskie wyraźnie odstawało od reszty Europy. Niewydolna administracja oraz skostniały ustrój powodowały, że Rzeczpospolita nie była w stanie przeciwstawić się potencjalnej agresji ze strony Rosji, jak też dwóch innych państw ościennych – Prus i Austrii.
Szansa na poprawę położenia Rzeczpospolitej pojawiła się w 1764 r.,
kiedy to na tron, w Warszawie, wstąpił Stanisław August – monarcha, zdecydowany na przeprowadzenie dogłębnych reform. Niestety, wszelkie propozycje ustanowienia nowego prawodawstwa napotykały, przez wiele lat, na zaciekły opór Rosji, niezainteresowanej wzmocnieniem państwa polsko-litewskiego. Stanisław August nie porzucał jednak myśli,
o zreformowaniu swojego kraju. Ostatecznie, Rosja, po wielokrotnych odmowach, zgodziła się na zwołanie sejmu, mającego przeprowadzić szereg reform w Rzeczpospolitej. Do historii przeszedł on pod nazwą: „Sejmu Wielkiego”, jak również: „Sejmu Czteroletniego”,
ponieważ jego obrady miały miejsce, w latach: 1788-1792 (mówiąc dokładniej:
od 6 października 1788 r., do 29 maja 1792 r.).

Bez wątpienia, najważniejszym wydarzeniem związanym z obradami „Sejmu Wielkiego”, jest uchwalenie Ustawy rządowej, w dniu 3 maja 1791 r. Wspomniany akt prawny, określany mianem: Konstytucji 3 maja, można uznać, za pewnego rodzaju „zbiór zasad”,
na podstawie którego miano dokonać gruntownej przebudowy państwa polsko-litewskiego. Prace nad ustawą zasadniczą ruszyły, w grudniu 1790 r. Udział w nich wzięło sześć osób:
król Stanisław August, Ignacy Potocki, Stanisław Małachowski, Hugo Kołłątaj, sekretarz monarchy Scipione Piattoli, a także Aleksander Linowski, pełniący wówczas funkcję królewskiego szambelana. Ustawa rządowa zakładała m.in.: wprowadzenie trójpodziału władzy (władza: ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza), zniesienie liberum veto, pozbawienie praw politycznych szlachty „nieposesjonatów” (tj. nie posiadającej żadnej własności ziemskiej), przy jednoczesnym zwiększeniu uprawnień mieszczan (ci, mogli odtąd nabywać posiadłości ziemskie), ugruntowanie pozycji wyznania rzymskokatolickiego, jako religii dominującej w państwie, jak również wprowadzenie zasady dziedziczności tronu – monarchą Rzeczpospolitej, po Stanisławie Auguście, miał zostać Fryderyk August, a więc przedstawiciel saskiej dynastii Wettynów.

Konstytucja 3 maja została napisana prostym i przystępnym językiem. Pod wieloma względami była dziełem nowatorskim i bardzo nowoczesnym. Czerpała, zarówno z Konstytucji Stanów Zjednoczonych Ameryki, uchwalonej w 1787 r., jak również z parlamentaryzmu angielskiego oraz dorobku Wielkiej Rewolucji Francuskiej, rozpoczętej 14 lipca 1789 r. Rzeczpospolita, z chwilą ustanowienia ustawy zasadniczej, dołączyła do elitarnego grona państw, posiadających nowoczesny ustrój. Niestety, Konstytucja 3 maja posiadała moc prawną, tak naprawdę, przez okres 14 miesięcy. Straciła na znaczeniu, na skutek przegranej wojny
z Rosją, do której doszło w 1792 r.

Odpowiadając na pytanie, zawarte w tytule niniejszego artykułu, należy stwierdzić
w pierwszej kolejności, iż Konstytucja 3 maja była szansą, na zmianę położenia Rzeczpospolitej. Gruntowna reforma ustroju państwa polsko-litewskiego mogła, w dłuższej perspektywie, doprowadzić do przezwyciężenia wszystkich jego problemów, a następnie przyczynić się, do wzrostu znaczenia na arenie międzynarodowej. W ten sposób Rzeczpospolita mogła obronić swój byt i przetrwać, jako niepodległe i niezawisłe państwo. Ustawa zasadnicza, z 3 maja 1791 r., urasta zatem, do rangi pewnego rodzaju „symbolu”.
Przypomina o niestrudzonych dążeniach, do poprawy funkcjonowania własnego państwa. Obecnie, Święto Narodowe Trzeciego Maja, ustanowione de facto już w 1791 r., a następnie reaktywowane, po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, w 1919 r., powinno zachęcać wszystkich Polaków, do aktywnej działalności na rzecz ojczyzny. Okoliczności uchwalenia Konstytucji 3 maja jasno pokazują, że każdy moment jest odpowiedni na to, by zatroszczyć się o wspólne dobro – państwo, w którym żyjemy.

Artur Paweł Barcikowski
Muzeum Pogranicza
w Działdowie

Literatura:

Dziadzio A., Konstytucja 3 maja 1791 roku na tle koncepcji ustrojowych oświecenia, „Państwo i Społeczeństwo”, 2006, R. 6, nr 4, s. 163-177.

Konopczyński W., Chronologia sejmów polskich 1493–1793, Kraków 1948.

Uruszczak W., Konstytucja 3 maja 1791 r. Testament polityczny I Rzeczypospolitej, „Przegląd Sejmowy”, 2011, R. 19, nr 2, s. 9-40.

Ustawa rządowa, w: Volumina Legum, t. IX, Kraków 1889, s. 220-225.

Zasoby internetowe:

(na zdjęciu: Święto Narodowe Trzeciego Maja. 229. rocznica uchwalenia Konstytucji 1791 r.,<https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/komunikat.xsp?documentId=65A8A3E33352C6F8C125855C00505405>)